Irak'ta seçimler, İsrail ile İran arasında söz konusu olan yeni bir çatışma olasılığının konuşulduğu, ABD'nin Irak'taki İran bağlantılı gruplara yönelik baskılarını artırdığı ve Bağdat'ın bu iki ülke arasında hassas bir denge sağlamaya çalıştığı bir ortamda gerçekleştiriliyor.
Seçim Sistemi ve Siyasi Yapı
Irak’ın 2005 Anayasası çerçevesinde kurulu olan parlamenter sistem, 329 üyeden oluşan bir meclis yapısına sahiptir. Meclis koltuklarının yüzde 25’i kadınlara, dokuzu ise Hristiyanlar, Yezidiler ve diğer azınlıklara ayrılmaktadır. Cumhurbaşkanı parlamentoda seçilirken, başbakan ise seçim sonrası en büyük koalisyon tarafından belirlenmektedir.
Dolayısıyla, Irak’ta en fazla oyu alan parti hükümet kurma yetkisine sahip olamayabilir; belirleyici faktör koalisyon hesaplamalarıdır. 2003 sonrasında geleneksel bir anlayış olarak güçlerin ayrılığı kuralı gereğince Cumhurbaşkanlığı Kürtlere, Başbakanlık Şiilere ve Meclis Başkanlığı ise Sünnilere verilmektedir.
Bu seçimde 7 bin 700’den fazla aday yarışacak. Son yıllarda artan seçmen ilgisizliğinin bu seçimde de etkili olmasından kaygı duyuluyor. Seçmen kartı güncelleyerek kayıt yaptıranların sayısı 21,4 milyonda kalırken, oy verme yeterliliğine sahip 32 milyon kişi bulunmaktadır. Bu seçimlerde yurt dışında oy verme işlemi gerçekleştirilmeyecek.
Yarışan Başlıca Bloklar ve Boykot
Şii siyaseti, Sudani’nin Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Koalisyonu, Nuri el-Maliki’nin Hukuk Devleti Koalisyonu ve İran’la bağlantılı gruplarla ilişkilendirilen Sadiqun’un listeleri etrafında şekilleniyor.
Sünni cephesinde ise eski Meclis Başkanı Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisi ve Azm İttifakı dikkat çekiyor.
Kürt partileri arasında Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), Yurtseverler Birliği Partisi (PUK) ve 2022'de PUK'tan ayrılan Halk Cephesi yarışacak.
Bu seçimin en dikkat çekici yönlerinden biri, 2021'de birinci gelen Mukteda es-Sadr’ın sahadan tamamen çekilmesi. İran’dan bağımsız bir Şii siyasi çizgiyi temsil eden Sadr, hükümet kurma çabalarının başarısız olmasının ardından siyaseti boykot etti ve destekçilerini sandığa gitmemeye çağırdı.
Ekim ayında Irak merkezli Al-Bayan Center tarafından gerçekleştirilen bir ankete göre, Sudani’nin koalisyonu yüzde 16,7 ile ilk sırada yer alıyor. Sudani’nin ardından 7,6 puanla KDP geliyor, ardından Takaddum, Maliki ve Sadiqun sıralanıyor.
Ekonomi ve Hizmetler Seçmenin Önceliği
Irak medyası ve Irak merkezli düşünce kuruluşlarına göre, Iraklı seçmenlerin ana gündemi artık güvenlikten çok ekonomi, işsizlik ve kamu hizmetlerinin yetersizliği haline gelmiştir. Dünya Bankası verileri, ülkedeki yoksulluk oranının yüzde 17,5’e, işsizlik oranının ise yüzde 15,5’e ulaştığını göstermektedir.
Enerji altyapısı da Irak’ın önemli sorunlardan biri olmaya devam ediyor. Elektrik kesintileri ülke genelinde yaygın, pek çok bölgede devlet elektriği yalnızca belirli saatlerde sağlanmakta, halk özel jeneratörlere bağımlı yaşamaktadır.
Sudani, kampanyasının son döneminde kalkınma vurgusunu artırarak 100 milyar dolarlık yatırım çektiğini, ekonomide petrol bağımlılığını azaltmaya başladığını ve ülkeyi bölgesel çatışmalardan uzak tutmayı başardığını ifade etti. Irak son dönemde TotalEnergies ile büyük bir petrol ve gaz projesi başlatmış ve ilk sanayi ölçeğinde güneş enerjisi santralini Kerbela'da devreye almıştır.
Güvenlik Sorunları ve Siyasi Şiddet
Terör örgütü IŞİD’in saldırı kapasitesi önemli ölçüde azalmış olsa da Irak güvenlik açısından henüz tam bir istikrar yakalamış değil; örgüt kırsal alanda hücre tipi eylemler gerçekleştirmeye devam etmektedir. Güney bölgelerinde uyuşturucu kaçakçılığı ciddi bir tehdit haline gelmiştir. Basra’daki çatışmalarda, bu hafta güvenlik güçleri yaralanmıştır. Irak ve Suriye güvenlik güçleri, geçen ay ortak bir operasyonla 1,27 milyon Captagon hapını ele geçirmiştir.
Seçim öncesi siyasi şiddet, sürecin en büyük risklerinden biri olarak öne çıkmaktadır. 15 Ekim’de Bağdat İl Meclisi üyesi ve Sünni aday Safaa el-Meşhedani bir siyasi suikast sonucu hayatını kaybetmiştir. İlgili saldırı ile bağlantılı olarak beş kişi gözaltına alınmıştır.
İran-ABD Dengesi ve Dış Politikanın Etkisi
Sudani hükümetinin dış politikası, İran ile ABD arasında oluşturduğu hassas denge nedeniyle seçim gündeminin önemli bir unsuru haline gelmektedir. ABD, zaman zaman Irak’taki İran bağlantılı milis gruplara yönelik saldırılar gerçekleştirmektedir. Ayrıca, 2023’te gerçekleştirilen bir anlaşma, Amerikan kuvvetlerinin Eylül 2025’e kadar bazı üslerden çekilmesini öngörmekte, buna rağmen ABD’li askeri danışmanların ülkede kalmaya devam ettiği bilinmektedir.
Mart ayında Trump yönetimi, Irak’ın İran’dan elektrik ithalatına yönelik muafiyetin kaldırıldığını, bunun yalnızca doğal gaz ithalatı için sınırlı bir muafiyetin kaldığı anlamına geldiğini açıklamış; bu durum enerji krizinin daha da derinleşmesine neden olabileceği endişelerini artırmıştır.
Tüm bu gelişmeler, İran destekli Haşdi Şabi’nin geleceğini yeniden gündeme getirdi. Hükümet, ağustosta bu milis güçlerinin devlet güvenlik yapısına resmi olarak entegre edilmesini öngören bir yasa tasarısı sunmuş ve bu tasarı, ABD’nin tepkisini çekmiştir.
Irak siyaseti açısından, en çok oyu alan listenin hükümet kurma yetkisine sahip olamayacağı geçmişte birçok kez görülmüştür. 2021 seçimlerinde Sadr Hareketi birinci gelmiş, ancak Sadr, Sünni ve Kürt partilerle hükümet kurmayı başaramayınca süreç tıkanmıştı. Bu nedenle, seçimlerden ziyade seçim sonrası koalisyon pazarlıklarının ülkenin yeni yönetimini şekillendirmesi beklenmektedir.
