ABD ve Çin Arasındaki Gerilim Yükseliyor

ABD ile Çin arasındaki büyük güç rekabeti sonucu ortaya çıkan gerilimler, gümrük tarifeleri, teknoloji kısıtlamaları ve kritik ham maddelerin kontrolü üzerindeki anlaşmazlıklarla kritik bir aşamaya ulaşmış durumda.

İki ülke, karşılıklı tarife artışları ile tırmanan ticaret gerilimini çözmek amacıyla müzakereler yürütürken, çip sektöründen yapay zekaya, nadir toprak elementleri ve soya fasulyesi ihracatına kadar pek çok konuda çatışma yaşıyor.

Sadece bu hafta içinde yaşanan olaylar, iki ülkenin farklı alanlarda birbirine karşı ne kadar çok hareket ettiğini gözler önüne seriyor.

Pekin yönetimi, 9 Eylül'de nadir toprak elementleri ve ilgili üretim teknolojilerinin ihracatına yeni kısıtlamalar getirirken, 10 Eylül'de ABD'li savunma firmalarının da aralarında bulunduğu bazı şirketleri yaptırım listesine aldı ve Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattı.

ABD Başkanı Trump ise Çin'in nadir toprak elementleriyle ilgili attığı adımları sert bir dille eleştirirken, bu tutumu sürdürmesi halinde 1 Kasım'dan itibaren Çin'den ithal edilen tüm ürünlere %100 ek gümrük tarife getireceklerini ve tüm kritik yazılımların ihracatını durduracaklarını açıkladı.

Nadir Toprak Elementleri

Çin Ticaret Bakanlığı, 9 Eylül'de yaptığı açıklamalarda, ulusal güvenlik açısından hassas görülen bazı malzemelere yönelik yeni kısıtlamaların getirdiğini duyurdu.

Kısıtlamalar, elektrikli araçlardan akıllı telefonlara, uzay araçlarından silah sistemlerine kadar, nadir toprak elementleri ve ilgili üretim teknolojilerini kapsıyor.

Nadir toprak elementlerinin çıkarılması, işlenmesi ve geri dönüşüm süreçlerine ilişkin ihracat kısıtlamaları getirilirken, montaj hatları, bakım ve güncelleme ile ilgili teknolojilerin transferi de kontrol altına alındı.

Ayrıca, Çin'de üretilen nadir toprak elementlerini ihraç eden yabancı şirketler için sivil ve askeri ikili kullanıma sahip ürünlerin ihracatı için Ticaret Bakanlığı'ndan lisans alma zorunluluğu getirildi.

APEC Zirvesi Öncesi Gelişmeler

Bu karar, ABD ile Çin arasındaki tarife müzakerelerinin sürdüğü ve iki ülke liderlerinin bu ay sonunda Güney Kore'de yapılacak Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) Zirvesi'nde yüz yüze görüşmeye hazırlanmaları öncesinde alındı.

Çin, ABD'nin çip sektöründeki kısıtlamalarına karşılık olarak, nadir toprak elementlerine daha önce de kısıtlamalar getirmişti.

Önceki ABD Başkanı Joe Biden'ın Aralık 2024'te çip sektörüne getirdiği ihracat kısıtlamalarına misilleme olarak, Çin de nadir toprak elementleri ihracatına kontrol getirmişti.

Üretimde Çin'in Yüzde 69 Hissesiz

ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu (USGS) verilerine göre, 2024'te dünya genelinde nadir toprak elementi üretimi 390 bin tona ulaştı, bunun 270 bin tonu Çin'de gerçekleşti.

17 tür metal oksitten oluşan nadir toprak elementlerinin %69'unu üreten Çin, küresel pazarın %85'ine ulaşan işleme kapasitesi ile bu alandaki hakimiyetini ekonomik koza çevirmeye çalışıyor.

Trump'ın Tepkisi

ABD Başkanı Trump, Truth Social hesabından yaptığı paylaşımda, Çin'in nadir toprak elementlerine yönelik tutumunu eleştirirken, pek çok ülkenin Pekin yönetimine karşı benzer tedbirleri almayı düşündüğünü bildirdi.

Trump, bu durumu “sinsi” ve “düşmanca” olarak nitelendirerek, “Dünyanın Çin'i kontrol etmesine asla izin veremeyiz,” dedi.

Trump, bu tutuma karşılık olarak 1 Kasım'dan itibaren Çin'e %100 ek gümrük tarifesi uygulayacaklarını, ayrıca tüm kritik yazılımların ihracatını durduracaklarını belirtti.

Başkan Trump, APEC Zirvesi'nde Şi ile yapacağı görüşmenin anlamını yitirdiğini ancak sonra yeniden görüşmeye açık kapı bıraktığını da ifade etti.

Şirketlere Yaptırımlar

Çin Ticaret Bakanlığı, 10 Eylül'de güvenlik ve kalkınma çıkarları aleyhine faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle ABD ve Kanada'dan 14 şirkete yaptırım uygulama kararı aldığını duyurdu.

Bu şirketler, askeri-teknik işbirliğine girdikleri ve Çin'in egemenliğine zarar verdiği iddialarıyla “güvenilmez varlık” listesine alındı.

Qualcomm'a Soruşturma

Çin Devlet Piyasa Düzenleme İdaresi, aynı gün Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattığını açıkladı.

Soruşturma kapsamında Qualcomm'un, İsrailli şirket Autotalks'u devralma sürecinin Çin'in tekelleşme karşıtı düzenlemelerini ihlal edip etmediği araştırılacak.

Qualcomm, mobil cihaz çipleri ile tanınmakta olup, gelirinin %46'sını Çin pazarından sağlamaktadır.

Çip Savaşı

Önceki Başkan Biden, ulusal güvenlik tehditlerine karşı kilit teknolojilerin transferini engellemeyi hedeflemişti.

Biden yönetimi, Çip ve Bilim Yasası ile bu alanda pek çok kısıtlama getirerek, Çin'in teknolojik gelişimini sınırlamayı planladı.

Tarife Restleşmesi

ABD Başkanı Trump'ın göreve gelmesiyle başlatılan tarife politikası, iki ülke arasındaki ekonomik gerilimi artırma etkisi yarattı.

Trump, 2 Nisan'da ek gümrük vergileri açıklarken, Çin'in yanıt vermesi ile birlikte her iki ülke arasında tarife artırımları gerçekleşti.

Son dönemde müzakereler sonucunda iki ülkenin, gümrük vergilerini 90 gün boyunca karşılıklı olarak düşürme kararı alması, ilerleyen tarihlerde yeniden müzakere edileceği anlamına geliyor.