Krizdeki Ayakkabı Üreticileri Yardım Bekliyor: Artık Dayanacak Gücümüz Kalmadı

ŞEHRİBAN KIRAÇ / NEFES

Emek yoğun sektörlerin başında gelen ayakkabı sanayisinde işler durma noktasına geldi. Fabrikalar %50'nin altında kapasiteyle faaliyet göstermekte.

Türkiye Ayakkabı Sanayicileri Derneği (TASD) Başkanı Berke İçten, “Zaman alehimize işliyor. Zarar ediyoruz. İki yıldır ayakta durmaya çalışıyoruz. Takatimizin, direncimizin, dayanacak gücümüzün sonuna geldik. Elimizdeki malı ucuz pahalı demeden satıyoruz. Şu anda stoğumuzu, hammaddemizi, fabrikamızı satıyoruz” açıklamasında bulundu. Berke İçten ile ayakkabı sektöründeki krizi konuştuk.

Şu Anda Sektör Nasıl Bir Tablo ile Karşı Karşıya?

Sıkıntılı bir süreç içerisindeyiz. Fiyat hesaplamakta zorlandığımız bir dönüme girdik. İhracatımız 2022'den beri sürekli düşmekte. İthalatımız da ne yazık ki artış göstermekte. Pandemi döneminde 1.4 milyar dolarlık ihracatla 380 milyon çift ayakkabı ihraç etmiştik, toplam üretimimiz ise 550 milyon çift idi.

Yatırımları bu şekilde yapmıştık. Almanya merkezli bir satın alma grubu bizden yıllık 5 milyon çift alırken, 25 milyon çift alacağını belirtmişti. Ancak 2022'de ekonomi politikasında değişiklikler gerçekleşti.

Ölçeklerimiz Bozuluyor

2024 yılında 470-480 milyon çift üretim beklerken, bu yıl 400 milyon çifte kadar düşebiliriz. İhracatımız da adetsel olarak beklenmedik şekilde azaldı. 2021'de 220 milyon çift olan ihracatımız, bu yılın ilk sekiz ayında 105 milyon çifte geriledi. Bu durum, birçok işletmenin kapanması anlamına geliyor.

Sektörde işten çıkarmalar yaşanıyor ve ölçeklerimiz bozularak maliyetler artıyor. Günde 1000 çift ayakkabı üretebilen bir fabrikanın kapasitesinin 500 çifte düşmesi, maliyetlerin ve genel giderlerin artması demek. Kapasiteler düşüyor, maliyetler yükseliyor. Maliyet arttıkça fiyatlar yükseliyor, fiyat yükseldikçe siparişler azalıyor. Bu bir sarmal haline geldi.

Bu Sarmaldan Çıkış Mümkün Mü?

En önemli konu döviz kuru. Ekonomi yönetiminin enflasyonla mücadelesini anlıyoruz. Ancak iki yıl geride kaldı ve istenen sonuç alınamadı. Uygulanan programın gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyoruz çünkü bu program üreticileri, emek yoğun sektörleri olumsuz etkiliyor.

Ayakkabı Sektöründe Kaç Firma Çalışıyor, Kaçı Kapandı?

2021-2022 döneminde 14-15 bin civarında üretici bulunmaktaydı. Ancak şu anda bu rakamın 11-12 bine düştüğünü tahmin ediyoruz. Yıl sonunda işletme sayısının 10 binin altına inmesini bekliyoruz. En yüksek dönemde çalışan sayımız 350 bin civarındaydı; şu anda ise 200 bine geriledi. Ortam oldukça zorlayıcı, ürünlerimiz pahalı, ihracat yapamıyoruz ve iç piyasa daraldı. İç piyasada ödeme vadeleri 1.5 yıla kadar çıkmış durumda. Gümrük vergisine rağmen ithalat daha ucuz hale geldi.

Türkiye Vietnam’a Göre Ne Kadar Pahalıyız?

Bir Amerikan spor markasının Vietnam'da ve İstanbul’da fabrikası var. Vietnam'da üretilen bir ayakkabı 11 dolara mal olurken, İstanbul Esenyurt’ta bu fiyat 20 dolara çıkmakta.

Pazarın Yüzde Kaçı Spor Ayakkabı?

Klasik deri ayakkabılardan spor ayakkabıya geçiş gözlemleniyor. Pazarın yüzde 60-70'i spor ayakkabılardan oluşmakta. Spor ayakkabının hammaddesinin çoğu yurtdışından ithal ediliyor. Hammadde ithal ederken %150'ye varan koruma vergileri ödüyoruz. Bitmiş ürünü ithal etmek daha kârlı hale geliyor.

Her Yıl Ne Kadar Ayakkabı İthal Ediliyor?

Her yıl 25-30 milyon çift ayakkabı ithalatı gerçekleşiyordu. 2024 yılında bu rakam 76 milyon çifte ulaşabilir. Yılsonunda ithalatın 80 milyon çifte çıkması bekleniyor.

2026’da Sektörde Neler Olacak?

Sektördeki sıkıntılar devam edecek. İş yapamaz durumda olduğumuzu belirtmek gerek. İç piyasada talep çok daralmış durumda. Firmalar, 2026 yılında savunma pozisyonunda kalmaya devam edecek ve ayakta kalmaya çalışacaklar. İstihdamı korumak bizim için büyük bir kazanç olacak.

Yatırımcıların Eylemleri

Ayakkabıda dışa gidenlerin sayısı 6-7'yi geçmiyor. Daha çok Çin firmaları Mısır'da fabrikalar kurarak Türkiye ile Avrupa ve ABD pazarlarına mal satma hâlinde. Yılın ilk dokuz ayında Mısır'dan yapılan ayakkabı ithalatı 10 milyon dolara ulaşırken, bu rakam yıl sonunda 12-13 milyon doları bulabilir. Mısır, Türkiye için ileride bir risk oluşturmaktadır.

Fabrika Kapasitesi Ne Kadar?

Sektör şu anda %50’nin altında kapasiteyle çalışıyor.

Konkordato ve İflaslar

2018’de birçok firmada konkordato durumu yaşanmıştı. Türkiye'nin önemli markaları maalesef bu durumu yaşamıştı. İnşallah tekrar bunu yaşamayız. Son iki yıldır sektör büyük bir sınavdan geçiyor. Perakende tarafında satışlar düşük, giderler yüksek. Firmalar siparişlerini ve mağaza sayısını azaltmaya çalışıyor, mevcut ürünleri satmayı tercih ediyorlar.

İstediğiniz Bir Kur Seviyesi Var Mı?

TL şu anda %25-30 daha değerli. Üretim altyapımızı kaybedersek, enflasyonla mücadelenin yaratacağı zarardan çok daha büyük bir kayıpla karşılaşacağız. Şu an ağır grip durumundayız; tedavi uygulansa bile, üretimiz kaybolursa bu durumu düzeltmek zorlaşır.

Yabancı Bu Pazarı Öngöremiyor

Gelecek 1-2 yıl içerisinde nereye gittiğimizi bilmemiz gerekiyor. Şu anda sanayimiz daralıyor ve kaybetmeye devam ediyoruz. Çok küçüleceğiz; bu durum, şalter indiren firmaların sayısının artmasına neden olacak.

Çakma Pazarının Boyutu

Kayıtlı üretim 400 milyon çiftken, kayıt dışı pazarın 200 milyon çifte ulaştığını görmekteyiz. Yaklaşık 2 milyar dolarlık bir çakma pazarımız var. Devletin kayıt dışılığı ortadan kaldırıp, bu firmaların orijinal üretim yapar hale getirilmesi gerekiyor. Devletin çakma ayakkabı konusunda denetim yapması şart.

Alım Gücü Düşüyor

Tüketim daralıyor; yıllık kişi başı 4 çift alınırken, şu anda 3.5 çiftin altına düştük.

Faizler Düşüyor, Kredi Maliyetlerine Yansıyor mu?

Bir sanayicinin kredi kullanma amacı yatırım yapmak ya da makine almak. Ancak, mevcut kârlılığımız yok. Bu sebeple, mevcut faiz oranının altında herhangi bir kredi almaya yönelmiyoruz.

Krizden Çıkış İçin Beklentileriniz Nedir?

– Para istemiyoruz, döviz kuru baskılanmasın.
– Çakma ayakkabı sorununa bir çözüm bulunsun.
– Hammaddeye erişim sağlamalı, bu konuda hızlı çözümler üretilmeli.
– 2.500 liralık çalışan desteği artırılmalı.

Destek Sağlanmazsa Ne Olacak?

Zaman aleyhimize işliyor. Sektör olarak iki yıldır fedakarlık yapıyoruz. Elimizdeki malı satışa sunuyoruz. Şu anda hammaddemizi ve diğer kaynaklarımızı bozduruyoruz. Ayakkabıyı maliyetinin altında satmak durumunda kalıyoruz. Gelecek günlerimiz için hayati önem taşıyor.

Son olarak, 1-2 gün bile bizim için çok önemli. Mevcut kapasitemizi ve istihdamı kaybetmemek adına çaba sarf ediyoruz. Durum bu şekilde devam ederse, 3 bin firma daha dayanamaz ve sektörden ayrılacaktır.