Tarih boyunca ve dünyanın hemen hemen her bölgesinde kadınların erkeklere göre daha uzun yaşadığı gözlemlenmiştir. Tıptaki ve yaşam koşullarındaki gelişmeler bu farkı azaltmış olsa da, Leipzig’deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nün yürüttüğü yeni araştırma, bu farkın kökeninin evrimsel olduğunu ve tamamen yok olmasının mümkün görünmediğini ortaya koydu.
Bilim insanları, 15 farklı ülkeden iş birlikçileriyle birlikte 1.176 memeli ve kuş türü üzerinde en kapsamlı yaşam süresi analizini gerçekleştirdi. Sonuçlar, biyolojinin en eski sorularından birisine (Neden dişiler erkeklerden daha uzun yaşar?) yeni yanıtlar sunuyor.
Bu çalışma, “heterogametik cinsiyet hipotezi” olarak bilinen bir teoriyi desteklemektedir. Memelilerde dişiler iki X kromozomuna sahipken, erkeklerde bir X ve bir Y kromozomu bulunuyor. Bu durum, dişilerin zararlı mutasyonlara karşı daha dayanıklı olma kapasitesini artırarak, yaşam sürelerini uzatabileceğini göstermektedir. Kuşlar arasında ise durum tersine: dişiler heterogametik (ZW), erkekler ise homogrametik (ZZ) cinsiyetlerdir.
Verilere göre, memelilerin yüzde 72'sinde dişiler, ortalama yüzde 12 daha uzun yaşamaktadır. Kuşların yüzde 68'inde ise erkekler, dişilerden ortalama yüzde 5 daha uzun ömürlüdür. Ancak, bu durum tüm türler için geçerli değildir. Örneğin, birçok yırtıcı kuş türünde dişiler hem daha büyük hem de daha uzun ömürlüdür. Baş araştırmacı Johanna Stärk, “Cinsiyet kromozomları önemli bir faktör; ancak tek başına açıklayıcı değildir,” açıklamasında bulunuyor.
Üreme ve Ebeveynlik Stratejileri Yaşamı Şekillendiriyor
Araştırma, genetik etkenlerin yanı sıra üreme stratejilerinin de yaşam süresinde belirleyici rol oynadığını göstermektedir. Cinsel seçilim, özellikle erkeklerin daha fazla göz alıcı fiziksel özellikler geliştirmesine yol açmaktadır (örneğin, parlak tüyler, büyük vücut yapısı veya savaşma yetenekleri). Bu özellikler üreme başarısını artırsa da, yaşam süresini kısaltabilmektedir.
Poligamik (çok eşli) memeli türlerinde erkeklerin, dişilerden daha erken öldüğüne dair gözlemler bulunmaktadır. Buna karşılık, çoğu kuş türü tek eşli (monogam) olup, erkekler üzerinde rekabet baskısı daha azdır. Bu nedenle yaşam süresi farkı da daha azdır.
Ebeveynlik davranışı da bir diğer önemli faktördür. Yavrularına daha fazla bakım sağlayan cinsiyet (genellikle memelilerde dişiler) daha uzun yaşamaktadır. Özellikle primatlar gibi uzun ömürlü türlerde, dişilerin hayatta kalması, yavruların olgunlaşmasına kadar türün devamlılığı açısından avantaj sağlamaktadır.
Hayvanat Bahçelerinde Bile Fark Devam Ediyor
Araştırmacılar, çevresel risklerin etkisini anlamak için verileri hayvanat bahçelerinde bulunan türlerle de karşılaştırdı. Yırtıcılar, hastalıklar veya zorlu iklim koşullarının olmadığı bu kontrollü ortamlarda bile yaşam süresi farkı tamamen ortadan kalkmamıştır.
Yalnızca farkın boyutu azalmıştır. Bu durum, insanların yaşam deneyimiyle de paralellik göstermektedir: modern tıp ve daha iyi yaşam koşulları, kadın-erkek ömrü arasındaki farkı daraltsa da, tamamen yok etmemektedir.
Sonuçlar, erkek ve dişi yaşam süresi farkının çevresel koşullardan ziyade derin, evrimsel temellere dayandığını göstermektedir. Cinsel seçilim, ebeveynlik stratejileri ve cinsiyet kromozomları, bu farkın temel unsurlarını oluşturmaktadır.
